Отандық бокс мектебі туралы әңгіме өрбісе, Қарағанды мен Жамбыл өңірінде қалыптасқан бокс дәстүрлері бірден ойға оралады. Қазақы бокс стилінің дамуына, әлемге танылуына аталған аймақтардың қосқан үлесі орасан зор. Алайда, бокстан егемен еліміздің алғашқы Олимпиада чемпионын шығарып, Вэлл Баркер кубогін Қазақстанға екі рет әкелген Қарағанды бокс мектебінің соңғы кездегі көрсеткіштері көңіл қуантарлық емес. Тіпті, қарағандылық боксшылар Париж Олимпиадасына аттанған ұлттық құраманың қатарына ене алмады. Мұның себебі неде? Сәпиев пен Жировтың ізбасарлары қайда? Еліміздегі ең ірі облыста таланттарды кім іздеп жатыр? Бұл сұрақтарға жауап алу үшін Sportbugin.kz тілшісі Қарағанды бокс федерациясының атқарушы директоры Самат Адхаммен тілдескен болатын.
— Самат мырза, соңғы Париж Олимпиадасына Қарағанды өңірінен боксшы қатысқан жоқ. Талай боксшының томағасын сыпырған аймақтағы қазіргі бокс деңгейі қандай? Қанша дегенмен, таланттар мекенінен жақсы боксшы іздейтініміз анық қой…
— Рас айтасыз, Қарағанды бокс мектебінен кіл мықтылар қанат қақты. Олимпиада чемпиондары мен жүлдегерлерінен бөлек, КСРО кезінен даңқы аспандаған Серік Нұрқазов, Бейбіт Есжанов, Аркадий Топаевтардың ерлігі не тұрады?! Тарихқа көз жүгіртсек, Қазақстан тәуелсіздік алғалы бері Қарағанды боксының өкілдері барлық Олимпиадаға қатысыпты. Тек 2024 жылғы Париж ойындарынан сырт қалдық. 1992 жылы Аркадий Топаев Барселона Олимпиадасында бақ сынаған екен. Сол үрдіс 2020 жылғы Токио додасына дейін үзілген жоқ. Қарағандылық былғары қолғап шеберлері Олимпиада ойындарынан жалпы есебі 2 алтын, 1 күміс және 1 қола медаль жеңіп алды. Вэлл Баркер кубогын ба біздің боксшылар екі рет иеленіпті. Василий Жиров пен Серік Сәпиев техникасы үздік спортшылар болып танылғанын жанкүйерлер жақсы біледі. Әр нәрсенің өзіндік шарықтау шегі мен құлдырау кезеңі болады емес пе?! Бұл кезеңнен біздің боксшылар да айналып өтпеді. Жергілікті федерацияның дұрыс жұмыс істемеуі салдарынан нәтижеміз төмендеп, көрсеткіштеріміз құлдыраған жайы бар. Боксшыларымыздан бап кетті, командадан бақ кетті. Соңғы Олимпиадаға қатысқан құрамға қарағандылық боксшылардың енбеуі де аймақтық федерацияның селсоқтығынан болған нәрсе. Бүгінде Қарағанды боксының тізгінін басқа мамандар алды. Қазір жаңа құрам келді. Қарқынды жұмысты бастап кеттік. Келесі Олимпиадаға дейін команданы аяққа тұрғызамыз.
— Ендеше, жаңа құрамды өзіңіз таныстырып өтіңізші. Қазір облыстық федерация тізгінін кім қолға алды?
— Облыстық федерацияны Камаладдин Халиков атты кәсіпкер ағамыз қолға алды. Кезінде өзі де кикбосингпен шұғылданған екен. Сол кісінің жетекшілігімен қазір командада үлкен өзгерістер болып жатыр. Жан-жаққа жамырап кеткен федерация қайтадан құралды. Облыс құрамасынан кетіп қалған білікті бапкерлерді шақырып алдық. Басшы дегеніміз мықты менеджер ғой. Халиков мырза жұмыс істеуге дайын мамандарға жол ашып, бар жағдайды жасауда. Олимпиада чемпионы Серік Сәпиев ағамыз облыстық спорт басқармасына басшы болып келді. Бұл да қуантады. Себебі, спорттық федерациялар алға жылжу үшін мықты менеджерлер мен меценаттардың көмегі ауадай қажет. Өзіме келер болсам, мен де бұрынғы спортшымын. Облыстық федерацияға 2023 жылдың аяғына таман келдім. Бұл кез Парижге баратын боксшыны дайындау үшін өте кеш еді. Сондықтан, қазір бәріміз бірігіп алдағы олимпиадалық циклге қарқынды дайындалудамыз.
— Федерацияны қайта құру оңай болмаған шығар? Жұмысты неден бастадыңыздар?
— Ең бірінші мақсат – ауызбіршілік орнату болды. Бәрінің басы бірігіп, ортақ мүдде жолында еңбектенсе ғана, нәтиже көп күттірмейді. Аға жаттықтырушыларды толық ауыстырдық. Көзінде оты жоқ, залға құр келіп-кетумен уақыт өткізетін бапкерлерді шығарып салдық. Бапкерлер ауысқан соң жұмысымыз жүре бастады, көптен күткен медаль сыңғыры да естілді. Кәсіби боксқа кеткен көшбасшымыз Абылайхан Жүсіповты командаға қайтарып, оны капитан етіп сайладық. Қазір жастарымыз Абылайханға қарап бой түзеуде, сонымен бірге жаттығатын кездері де көп.
Резервпен жұмысты бір жолға түсіре алдық. Себебі, резерв мықты болмаса, бәрі бекер. Бәсекелестік төмен болса, жақсы жетістіктер де көзден бұл-бұл ұшады. Біздің барлық жұмысымызды Қазақстан бокс федерациясы бақылап, бағыт-бағдар беріп отыр. Бас федерациямен үнемі байланыстамыз. Осы бірлескен жұмыстың нәтижесінде 2024 жылы Қарағанды боксшылары барлық жас деңгейі бойынша Азия чемпионатынан 10 алтын медаль жеңіп алды. Ересектер арасында 2, жастар арасында 4 және жасөспірімдер арасында 4 алтынымыз бар.
Сондай-ақ, былтыр бокстан Қазақстан чемпионатын Қарағандыда жоғары деңгейде өткіздік. Жаңадан құралған біздің ұйым үшін бұл үлкен тәжірибе әрі сабақ болды.
— Жақында өткен «Странджа» турнирінде қарағандылық боксшылар жақсы көзге түсті…
— Иә, Абылайхан Жүсіпов пен Сабыржан Аққалықов чемпион атанды. Талғат Сырымбет қола медальмен оралды. Тағы да қайталап айтайын, біздің қазіргі басты мақсатымыз – 2028 жылғы Олимпиада ойындарында абыройымызды асқақтатын боксшы дайындау.
— Әйелдер боксындағы жағдай қалай?
— Дәл қазіргі сәтте қыздарымыздың нәтижесі ерлерден жақсы. Тіпті, қыздарымыз оқ бойы озық десем де, қателеспеймін. Былтырғы Азия чемпионатында Аида Әбікеева топ жарды. Қазір үш боксшымыз Сербияның Ниш қаласындағы әлем чемпионатына қатысуда. Олар – Жасмин Қизат, Аида Әбікеева және Анита Адишева. Қазір осы бұрымды боксшыларымыздың жолына үмітпен қарап отырмыз. Әйелдер боксынан Қазақстан ұлттық құрамасында Қарағанды облысының он өкілі бар. Ал ерлер арасында 6-7 боксшымыз ұлттық құрама сапында сынға түсіп жүр.
— Маман ретінде айтыңызшы, Қарағанды бокс мектебінің басты ерекшелігі қандай?
— Қарағанды боксының, жалпы қазақ боксының басты ерекшелігі – таза бокстасуы. Біздің бокс таза қалпын сақтаған. Тістесу, күресу, баспен соғу, белден төмен ұру деген нәрселер бізге жат. Тазалық бар жерде техника бар. Техника бар жерде әдемілік бар. Боксты ұлы өнер қылатын да осы факторлар. Қарағанды бокс мектебі алдыңғы қолмен соққы жұмсап, аяқта «ойнауымен» танылған. Бұған осы өңірдің жарқын өкілдері – Серік Нұрқазов, Серік Сәпиевтер шынайы дәлел.
— Қарағанды өңірі білікті бапкерлерімен де ерекшеленеді. Әйгілі Александр Апачинский осы аймақтың тумасы. Меніңше, дәл осы маман өз бағасын алмағандай көрінеді. Ал оның жаттықтыру мәнерін әлі күнге дейін тамсанып айтамыз…
— Иә, Апачинский нағыз аңыз бапкер еді. Василий Жировтан Олимпиада чемпионын шығарды, Сидней Олимпиадасында аға жаттықтырушы болды. Апачинский туралы айтылар естеліктер көп. Оның қаталдығы, жаттықтыру стилі жайлы таңды таңға ұрып әңгімелеуге болады. Бапкердің көзін көргендердің айтуынша, ол жаттығуда ешкімді аямайды екен. Қаталдығы сонша, оның көзіне тік қарауға да кез-келгеннің дәті жете бермеген. Спортшылар оны алыстан көрсе де, дір ете қалатынын естіп өстік. Меніңше, боксқа дәл осындай қаталдық керек. Себебі, бұл гимнастика немесе мәнерлеп сырғанау емес. Қазір сәл қатты сөйлесең көтере алмай қалатын боксшыларды да көріп жүрміз. Сондай кезде Александр ақсақал еске түседі. Естуімше, ол өзінің төл шәкірті Василий Жировты басқалардан екі-үш есе қинаған екен. Аяған жоқ. Нәтижесінде, әлемге танымал боксшыны тәрбиелеп, өсірді. Қазір Балқашта Апачинский атындағы жасөспірімдер турнирі өтіп тұрады. Танымал турнир дей алмаймын. Даңқты бапкердің атын ұмытпау үшін ірі халықаралық жарыс өткізіп тұрсақ та жарасады, негізі.
— Отандық бокс федерациясымен тығыз байланыста екеніңізді айттыңыз. Париждегі нәтиже көңіл көншітпейді. Бұл құрамның, бұл басшылықтың жұмысына қашан баға бере аламыз?
— Шахмұрад Мүтәліп бастаған команда Париж Олимпиадасына санаулы ай қалғанда, өте қиын кезеңде тізгінді қолға алды. Жазғы ойындарға жалғыз жолдамамен отырған кез. Сондай сәтте дереу құраманы жинап, Парижге толық құраммен барғанын ұмытпау керек. Иә, нәтиже біз күткендей емес еді. Бірақ спортта аз уақыттың ішінде жеңіске жеткендер аз. Бізге тұтас бір немесе екі олимпиадалық цикл керек. Осынша циклді өткізген соң ғана нәтиже сұраған дұрыс. Меніңше, қазіргі федерацияның амбициясы өте жоғары. Федерация басшысы әрбір боксшының жекпе-жегін жібермейді. Жарысқа бара алмаса, тікелей эфирден қарап отырады. Боксшыларға да, аймақтық федерацияларға да барынша көмек көрсетуде. Енді бұл ұжымның жұмысына 2028 жылғы Олимпиадада баға береміз деп ойлаймын.
Сұхбаттасқан: Ақырыс Сейтқазы