Иорданияның Амман қаласында өткен Азия чемпионатын күрестен Қазақстан әйелдер құрамасы екі медальмен аяқтады. Ұзақ жылдар бойы үздіктер қатарында жүрген Жәмиля Бақбергенова құрлықтағы төртінші алтынын алса, жас балуан Зейнеп Баянова қола жүлде иеленді. Бес балуанымыз жүлдеге бір қадам қалғанда тоқтап, бесінші орыннан көрінген. Десе де, Бақбергенованың алтыны бүкіл команданың көрсеткішін ақтай алмайды. Белдесуде бір минут та төтеп бере алмаған, бір ұпайға зар болып, ойсырай жеңілген қыздарды көрдік. Еңсеміз түсті. Өкіндік.
Күні кешеге дейін Олимпиададан медаль алып келген бұрымды балуандардың деңгейі неге төмен? Күшік кезінен таланып, жапон және кәріс қыздарынан 12:0 есебімен ұтылған спортшыларды қайтеміз? Командадағы жүйенің әлсіреп кеткені рас па?
Sportbugin.kz тілшісінің бірнеше сұрағына әйелдер күресінен Қазақстан командасының бас бапкері Қайрат Сағадиев жауап берді.
Қыздардың қорғанысы әлсіз
Ең алдымен, осылай нашар күрескеніміз үшін халықтан кешірім сұраймын. Негізі, дайындыққа барынша жағдай жасалып жатыр. Олимпиада ойындарынан кейінгі құрлық біріншіліктері қашан да қиын өтеді. Жазғы ойын қарсаңында салмақ ауыстырып, төртжылдық додасына дайындалған балуандар түгел өз салмақтарына оралады. Сөйтеді де, Азия чемпионатында кескілескен айқасқа шығады.
Мәселен, Олимпиада қарсаңындағы құрлық біріншіліктерінде кей салмақтарда қатысушы аз болып, айналмалы жүйе арқылы күресіп шығады. Ал жазғы ойындар өткен соң, бір салмақта жиырмадан аса қыз белдеседі. Кешегі Амманда да дәл осылай болды.
Біздің күресіміз жайлы не айтамыз? Әрине, техникалық қателіктер көп. Қыздардың қорғанысы әлсіз. Мұны жасырмаймын және бұрыннан айтып келе жатырмын. Қарсыластың шабуылына төтеп бере алмасақ, қорғана алмасақ, жеңіс туралы ойлау қиын.
Бір қызығы, осы қателіктердің бәрімен неше жыл бойы жұмыс істеп келеміз. Ұлттық құраманың барлық оқу-жаттығу жиынында тап осы кемшін тұстарымызды айтудан, соған қарсы амал қолданудан шаршамаймын. Еркін күрес дегеніміз – тік тұрып күресу емес, ең бірінші төрттағанда күресу. Аяқты қайшылап алу, кеудеден айналдыру. Осының бәрін жиын сайын қайталап, бар күшімізді жатырмыз. Бірақ, нәтиже жоқ.
Оның үстіне, тап осы Азия чемпионатында қыздарымыз қатты қобалжыды. Бәрі де сасқалақтап, білгенінен жаңылды. Бұл біздің қыздарға кешенді жұмыс қажеттігін, бас бапкермен өтетін екі аптаға ғана сенбей, өз аймағында, өз жаттықтырушыларымен тиянақты еңбектену керектігін көрсетті.
Балуандардың көбісі жалақы үшін жүр
Құраманың қыздары маған екі апталық оқу-жаттығу жиынында ғана келеді. Қалған уақыттың бәрінде олар жеке жаттықтырушымен жұмыс істейді. Өкінішке қарай, жеке бапкерлері де 1040 балуанды баптайтындықтан, әлемдік деңгейде күресетін қыздарына көп көңіл бөлмейді. Себебі, оған да ақша тауып, отбасын асырау керек. Бапкердің айлығы көп болмаған соң, бірнеше команданы, бірнеше қызды жауапкершілігіне алып алады.
Ойлаңызшы, маған балуан қыздар екі аптаға келеді. Сол кезде мен олармен не істеп үлгеремін? Екі аптада қалай бұлшық етін өсіремін? Екі аптада айтқан ақыл-кеңесім жылдар бойы дұрыс жаттықпаған қызға не болады?
Жаттығу жиынына да жеке бапкерлер келмейді, себебі, басқа оқушыларын қараусыз қалдырмай, басқа да жарыстарға баруы керек. Ал жеке бапкері жоқ қызды командаға бейімдеп, оның көңіл-күйін реттеп, тілін табу да оңай шаруа емес. Декреттік демалыстан келетін балуандар туралы әңгіме, тіпті, бөлек.
Осы орайда, біздің жеке жаттықтырушыларға да қойылатын талап жоқ. Егер оларға: «Шәкіртіңе көңіл бөл! Нәтиже беретін қыздармен ғана айналыс» деп, шарт қойса, соған тиісті жалақы берсе, дәл бұлай қауқарсыз болмас едік. Себебі, балуан қыздар менен гөрі, өзінің жаттықтырушысымен көбірек жүреді ғой. Олардың сырын бала кезінен баптаған мамандар біледі.
Өкінішке қарай, бізде күреске деген жанашырлық жоқ. Балуан қыздардың көбісі тек жалақы үшін жүр. Кейбір қыздарға Азиядан, әлемнен медаль алу мақсат емес. Қазақстан біріншілігінде үздік үштікке кіріп, тұрақты айлығын алып тұрса, болды. Олардың осындай мақсатын біле тұра, мен айлықтан қыса алмаймын. Өйткені, ол ел чемпионатында үздік үштікке еніп отыр. Заңды түрде жалақыға ілікті. Егер мен қысқартатын болсам, сотқа береді. Мәселен, қырыққа келген Елена Шалыгина әлі жүр деп, бетіме басатындар көп. Сол Шалыгина соңғы үш чемпионатта әділетті түрде жеңді. Мен оның жалақысын қалай қысқартамын? Біздің күрестің жағдайы осындай. Өкінішке қарай…
Бір емес, бірнеше жарысқа қатысады
Қазір ұлттық құрамада 37 қыз бар. Соның 12-і ғана толықтай ересектер құрамының мүшесі, қалғандары жастар мен жасөспірімдер арасында да күреседі. Яғни, кеше ересектер арасындағы Азия чемпионатына күресіп келген қыздар көп ұзамай U20 , U23 жас санатындағы ішкі және сыртқа жарыстарға қатыса береді. Бұған да тоқтау қоя алмаймыз. Міне, Амманда күресіп келген бірнеше қыз 23 жасқа дейінгі спортшылар арасындағы Қазақстан чемпионатында бақ сынайды. Кеше ғана ірі жарыстан келген балуандардың ағзасына бұл үлкен күш! Обал ғой… Лаура Ғаниқызы деген спортшы бар. Ересектер арасында да, 20, 23 жастағы балуандар бәсекесінде де белдеседі. Барады да, ірі есеппен ұтылып қайтады. Әрбір жарысқа барып, бір айналымнан соң шығып қалғанша, мақсатты түрде бір команданы таңдап, бір жарысқа дайындалыңдар деп қанша рет айтып жүрмін. Тыңдайтын құлақ жоқ. Сенесіз бе, ұлттық құрамамен бірге оқу-жаттығу жиынында жүріп, басқа жас жарыстарға дайындалатын қыздар бар. Қалай күйінбейсің?!
Арқадан пышақ сұғатындар көп…
Қыздар құрамасының көрсеткіші түсе бастағалы маған да ақпараттық шабуыл күшейді. Мұны оқып та, көріп те жүрмін. Тіпті, әйелім мен бала-шағам да байқай бастады. Кейде әйелім ашуланып, бапкерліктен кетіп қалуымды сұрайды. Осы жолды таңдаған соң, кәсібіңе адал болғың келеді. Өзім көпбалалы әкемін. Уақытым тек сыртта өтетіні сонша, бір демалыстан соң жиналып, үйден шығып бара жатқанымды көрген кіші ұлым: «Әке, енді біздің үйге қашан келесіз?», — дейді. Бапкер болған соң, үйдің бетін көрмейміз. Балаларымыздың қалай өсіп кеткенін байқамаймыз. Осы жолдағы еңбегің далаға кеткендей болатын кездер де көп.
Шыны керек, мен бұл орынға жабысып қалғаным жоқ. Егер әйелдер күресін шын түсінетін адам болса, қазір-ақ босатып берем. Отбасымды асырауға шамам жетеді, екі қолға бір күрек табылады. Тіпті, Олимпиадаға жолдамасыз қалған соң, министрлікке барып, қызметтен алып тастауды сұрадым. «Басым міне, алам десең, алыңдар»,- дедім. Сол кезде қазіргі министр Ербол Мырзабосыновтың бір сөзі тоқтатты. Ол маған сенетінін айтты, ал қиын кезеңдегі қолдау кімді де болса алға жетелейді.
Мені сырттай бас бапкерліктен босатып, орныма адам тауып қойғандар да бар екен. Тізімді қарасам, өмірі балуан қыздармен жұмыс істеп көрмеген адамдар жүр. Мен бар болғаны әйелдер күресіне еңбегі сіңбеген, қыздардың маңдайынан сипамаған, қай қызбен қалай сөйлесу керектігін білмейтін мамандарға команданы тастап кеткім келмейді. Бұл жағдайды одан әрі ушықтырады. Себебі, менің әйелдер күресіне жаным ашиды. Сондықтан, делитанттарға оп-оңай құрманы беріп қойсам, менің осы спортқа деген адалдығыма сын болады. Ал әйелдер күресінде жүрген, осы спортты шын түсінетін, шын жаны ашитын адамдарды қолынан қақпаймын. Бір сөзбен айтқанда, біздің күрестегі жүйені толық реттеу керек.
Елена Шалыгинаны жазаладым
Байқасаңыздар, ұлттық құраманың бірінші нөмірі саналатын екі спортшыны Азия чемпионатына апармадым.
Олар – Елена Шалыгина мен Ирина Кузнецова. Екі балуан да соңғы Қазақстан кубогында жақсы өнер көрсетіп, құрлық додасына қатысуға басты үміткер болып тұрған. Бірақ екеуі менің рұқсатымсыз, ұлттық құраманың мақсат-мүддесін елеместен, Қытайдың Ланьчжоу аймағына кетіп қалды. Аталған аймақтың балуандары Қытайдың ішкі Спартакиадасына дайындалып жатыр. Жергілікті спортшыларға көмектесу үшін олар шетелдіктерге қолқа салады. Шалыгина мен Кузнецова олардың дайындық барысына көмектесуге келіскен.
Мен мұны ескертіп айттым. Бірақ бас бапкердің сөзін елеместен, қаржылай сыйақы алу мақсатында екеуі Қытайға кетті. Азия біріншілігін аяқасты етті. Маған тек әуежайдан ұшар кезде ескертті. Ол екеуінің кімге сүйеніп тұрғанын да білемін. Алайда, заң бар, тәртіп бар. Тәртіп жоқ жерде не болатынын білесіздер. Енді ол екеуін қаржылай тұрғыдан да жазалаймын. Ұлттық құраманың мүддесін ысырған балуандарға орын жоқ.
Манюрова құрамаға ірікті салып кетті…
Гюзель Манюрова жақсы спортшы, үш Олимпиададан медаль алды. Алайда, оның ел білмейтін де қылықтары бар еді. Әсіресе, команданы бөлшектеп, іріткі салып кеткені бар.
Лондон Олимпиадасына дейін ол бұрынғы бас бапкер Саржан Жақсыбековпен арпалысып, ақыры 2012 жылдан кейін команда тізгінін өз қолына алды. Ал 2015 жылы мен бас бапкер болып келдім.
Шыны керек, ол мені мойындамады. Бағынғысы келмеді. Түрлі нәрселер дайындай бастады. Содан соң, мен Манюрованың бөлек жаттығуын талап еттім. Себебі, Рио Олимпиадасында жүлдесіз қалса, ол бар сәтсіздікті маған жаба салатын еді. Басшылық алғашында қарсы болды. Себебі, мұндай мүмкіндік тек қана Олимпиада чемпиондарына беріледі екен. Алайда, ыңғайын тауып, оның бөлек дайындалуына жол аштық.
Манюровамен ешқашан жақсы қарым-қатынаста болған емеспін. Қазақ бапкерлерінің қолынан ет асудан басқа ештеңе келмейді деп айтқан да сол еді. Оның асқақтап кетуіне өзіміз де кінәліміз. Командадағы көп қыздар Гюзельдің ықпалымен кетті, соған жағынуға тырысты. Мен әрдайым өз принциптеріме адал болуға тырыстым.
Қазір Манюрова елден кетіп қалды. Бізге келетін легионерлер секілді, ол да медалін алған соң, қайтып кетті. Бірақ Гюзельдің туралығын мойындау керек. Ол сыртыңнан ештеңе айтпайтын. Тек бетіңе айтатын бәрін. Сол тұрғыда ол ер адамдарға да үлгі деп айта аламын. Әсіресе, бетіңе күліп қарап, арқадан пышақ сұғатындарға…
Ақырыс Сейтқазы